درباره انجام فعالیت‌های هنری در شرایط این روز‌های جامعه | چرخه هنر هیچ زمان تعطیل نمی‌شود

گروه فرهنگ | شهرآرانیوز؛ حدود یک ماهی می‌شود که فضای کشور ناآرام است؛ ناآرامی‌هایی که بر روی فعالیت‌های هنری هم سایه افکنده و باعث شده است آثار هنری کمتری تولید شود. دراین بین گفته می‌شود که گروهی از هنرمندان هم که می‌خواهند دست به تولید بزنند و فعالیت هایشان را از سر بگیرند توسط گروه دیگری تحت فشار قرار می‌گیرند و حتی تهدید به قطع همکاری می‌شوند.

این اتفاق در روز‌هایی که بیش از گذشته به همدلی هنرمندان نیاز است قطعا می‌تواند به فضای هنری و چرخه تولید آسیب وارد کند. ما در گزارش پیش رو به سراغ تعدادی از هنرمندان شهرمان که در حوزه‌های مختلف هنری فعالیت می‌کنند و همچنین مسئول حوزه هنری انقلاب اسلامی خراسان رضوی رفته ایم تا درباره درست بودن این ادعا‌ها و آسیبی که می‌تواند به بدنه هنر شهر وارد کند، صحبت کنیم. آن‌ها همچنین با ما از ضرورت همدلی هنرمندان و لزوم شکل گیری فضای گفتگو حرف زده اند.

فرد خلاق راهش را پیدا می‌کند

مسعود زارعیان مستندساز با اشاره به برخی از نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی که در طی این سال‌ها شکل گرفته است می‌گوید: ناکارآمدی در هر عرصه‌ای باعث اعتراض می‌شود. برای مثال در حوزه اقتصاد شاهد ناکارآمدی‌هایی هستیم، اما مردم تغییری نمی‌بینند و تنها خبر‌های اختلاس، گرانی و تورم شدید به گوششان می‌رسد. طبیعی است که این نگرانی‌ها و دغدغه‌ها جمع و به اعتراض و شکاف بین مسئولان و مردم تبدیل می‌شود. معمولا دشمنان ما هم با نقشه‌های شوم سعی می‌کنند این اعتراضات را منحرف کنند؛ درنتیجه اعتراض از شکل مدنی و منطقی خود خارج و تبدیل به اغتشاش می‌شود که امنیت افراد جامعه را به خطر می‌اندازد.

او ادامه می‌دهد: هنرمندان هم جزو همین مردم هستند. بخشی از آن‌ها می‌گویند ما هم رنج کشیده ایم و از فوت خانم مهسا امینی ناراحت هستیم، ولی راضی نیستیم که این مشکل درون خانواده‌ای به بیرون کشیده و اعتراضات تبدیل به خلأ امنیتی شود، بنابراین سکوت می‌کنیم. گروه دیگری از هنرمندان هم که خود را قائل به آزادی‌های مدنی می‌دانند و نمی‌خواهند وجهه مردمی شان خراب شود با اعتراضات همراه می‌شوند، اما به نظر من آن‌ها هم وقتی می‌بینند امنیت درحال آسیب دیدن است، باید صفشان را جدا کنند.

زارعیان که باور دارد همه هنرمندان یک حرف را می‌زنند، خاطرنشان می‌کند: اشتراکات هنرمندان باید مشخص شود. همچنین همه هنرمندان باید سعی کنند تابع حق باشند و راه اعتدال را در پیش بگیرند. همه ما در یک کشور و خاک زندگی می‌کنیم و باید درک کنیم که مسئله امنیت شوخی بردار نیست.
به نظر او همدل کردن هنرمندان کاری سخت و پیچیده است و این طور نیست که به سادگی با یک اجتماع و برگزاری جشنواره حل شود.

این فیلم ساز مشهدی همچنین بیان می‌کند: هنرمندان معترض باید درک کنند که وقتی طرف مقابلشان به آن‌ها می‌گوید نباید آب به آسیاب دشمن بریزند به این معنا نیست که مزدور هستند و از جایی پول گرفته اند. البته هنرمندانی که در مقابل اعتراضات موضع گرفته اند هم نباید «صفر و صدی» به مسائل نگاه و باید درک کنند که بخش‌هایی از صحبت‌های هنرمندان معترض بیراه نیست.

زارعیان درباره تحت فشار قرارگرفتن برخی هنرمندان برای کار نکردن و حتی تحریم جشنواره‌ها در این روز‌ها می‌گوید: این اتفاقات متأسفانه وجود دارد که ضرر‌های زیادی هم به همراه دارد. در واقع روز‌ها اقشار مختلف مردم متضرر شده اند حتی مدرسه رفتن بچه‌ها نیز دچار اختلال شده است.

او راه حل مقابله با این فشار‌ها را فقط صبر می‌داند و خاطرنشان می‌کند: قطعا فردی که ایده پرداز و اهل تفکر باشد، راه خودش را پیدا و با خلاقیت تهدید را تبدیل به فرصت می‌کند و در همین شرایط کارش را ادامه می‌دهد؛ حتی در دوران کرونا که محدودیت‌های عجیب و بی سابقه‌ای در دنیا اتفاق افتاد، فعالیت‌ها تعطیل نشد. بالاخره انسان به امید زنده است و زندگی هم باید در جریان باشد.

زارعیان درباره کمک هنر به ایجاد همدلی نیز توضیح می‌دهد: ۱۰ سال پیش شاید هنر می‌توانست به همدلی کمک کند، اما وقتی شکاف عمیق می‌شود پر کردنش کار ساده‌ای نیست، این شکاف در طول سال‌ها اتفاق افتاده است و باید مدت‌ها برای پر کردن آن و اعتمادسازی دوباره زمان صرف شود.
به نظر این فیلم ساز حداقل کاری که می‌توان در این دوره سخت انجام داد، تأکید بر موضوع امنیت است. چون امنیت نباشد کار‌های روزمره هم انجام نمی‌شود.
او ابراز امیدواری می‌کند که فضا از حالت غبارآلود خارج شود و هنرمندان بیش ازپیش با یکدیگر همدل شوند. همچنین پیشنهاد می‌دهد همگی به جای اعتراض، برای بهتر شدن فضا تلاش کنیم.

تولید نکردن اثر هنری، رویه نادرست اعتراض

محمود بازدار، طراح گرافیک مشهدی، با تأیید تحت فشار گذاشته شدن برخی هنرمندان برای کار نکردن در این ایام می‌گوید: معمولا در حوادثی ازاین دست، برخی از کسانی که می‌خواهند کار کنند متهم می‌شوند و برچسب می‌خورند؛ اتفاقی که باعث می‌شود افرادی از این فضا عقب نشینی کنند و برای تولید اثری در رشته تخصصی خودشان وارد میدان نشوند. اما بسیاری از هنرمندان هم کارشان را ادامه می‌دهند و توجهی به این حرف و حدیث‌ها یا احتمال بایکوت شدنشان ندارند.

او با اشاره به تولید آثار مختلف هنری با محوریت اتفاقات روز بیان می‌کند: شکل ورود به این موضوع بسیار مهم است؛ اینکه حرف مردم زده شود و روایت یک طرفه‌ای ارائه نشود؛ اما، چون فضا غبارآلود است و بعضی مسائل هم شفاف نیست بسیاری از ورود به این حوزه امتناع می‌کنند.

این هنرمند تأکید می‌کند: اعتراض و اغتشاش دو مقوله جدا هستند و اعتراض نباید لابه لای شلوغی‌ها و اغتشاشات گم شود. در واقع وقتی اعتراض به شکل حقیقی خودش بیان نمی‌شود، مسائلی مانند تحریم جشنواره‌ها و تولید نکردن اثر مطرح می‌شود که من این رویه را درست نمی‌دانم، چون حرکت‌های این چنینی سرانجامی ندارد و در نتیجه آن اعتراض درست هم گم می‌شود.
بازدار فعالیت هنرمندان در این روز‌ها را از کار نکردنشان مؤثرتر می‌داند و می‌گوید: اگر بیان شفاف و روشنگری وجود داشته باشد مردم هم آن را می‌پذیرند؛ چون آن‌ها چشمشان را روی حقایق نمی‌بندند.

شنیدن نقد‌ها در فضای منطقی

محمدمهدی خالقی، فیلم ساز مشهدی، با اشاره به ناآرامی‌های ایجاد شده در کشور بیان می‌کند: به نظر من نقد و اعتراض اگر در مسیر درستش و به قصد اصلاح باشد، مانعی ندارد و حتی به رشد و پیشرفت و اصلاح امور هم کمک می‌کند، اما انتشار اخبار دروغ و بر اساس آن دعوت مردم به آمدن در خیابان‌ها که در نتیجه به امنیت و اقتصاد مردم آسیب می‌زند، اتفاق غلطی است. اگر کسی ادعای هنرمندی دارد باید در این طور مسائل با سعه صدر و آرامش بیشتر برخورد کند؛ نه اینکه احساسی نظر بدهد.

او درباره تهدید هنرمندان برای کار نکردن این ایام و تحریم رویداد‌ها می‌گوید: این مسائل عمدتا از طریق جریان‌هایی در خارج از کشور رخ می‌دهد. در واقع از طریق صفحات مجازی پیام‌هایی با تعداد بالا توسط ربات‌ها برای هنرمندان ارسال می‌شود که برای اعتراض کردن تهدید و تشویق می‌کنند، اما درهرصورت به طورکلی در روند تولیدات هنری و برگزاری جشنواره‌ها اتفاق خاصی نخواهد افتاد.
این فیلم ساز ادامه می‌دهد: از سال ۱۳۸۸ تا الان این مسائل مطرح می‌شود؛ باوجوداین چرخه هنری و تولید آثار هنری هیچ زمان در کشور تعطیل نشده است و سینما‌ها و تلویزیون و دیگر بستر‌های فرهنگی و هنری به کار خود ادامه می‌دهند.

به نظر او کسانی که نمی‌خواهند در این شرایط فعالیت نداشته باشند، اختیارشان دست خودشان است و کار نکنند، اما افراد دیگری هستند که به جای آن‌ها مشغول به کار شوند و دست به تولید هنری بزنند.
خالقی خاطرنشان می‌کند: برخی در همین مدت متوجه شده اند که اخبار دروغ و احساسی منتشر کرده اند و پست هایشان را حذف کرده اند. باقی افراد هم به مرور می‌فهمند. به نظر من زمان همه مسائل را حل خواهد کرد.

او برای شکل گیری همدلی میان هنرمندان نیز پیشنهاد می‌دهد: قدم اول برای ایجاد همدلی این است که به اخبار دروغ و شایعات تکیه نکنیم. قدم بعدی گوش دادن مسئولان و متولیان هنر به انتقادی است که توسط برخی افراد مطرح می‌شود. گفتگو هم باید در رسانه‌های مستقل به شکل مناظره و بحث‌های منطقی و آزاداندیشی پیش برود.
خالقی تأکید می‌کند: نقد و اعتراض باید در فضایی عاقلانه و منطقی شنیده شود، به شرط آنکه متکی به دروغ و احساس نباشد. همچنین هرچه دو طرف سعی کنند منطقی‌تر باشند و به سمت تعادل پیش بروند، همدلی هم بیشتر خواهد شد. البته این اتفاق نیازمند گذر زمان و عبور از شرایط پرهیجان است.

بیان اعتراض به زبان هنر

محمد جهان پا، بازیگر و کارگردان تئاتر، بر این باور است که اگر هنرمندان اعتراضی هم دارند باید با استفاده از زبان هنر و آنچه آموخته اند، بدون اینکه جریان خاصی را متهم کنند یا نگاه غرب گرایانه داشته باشند آن را بیان کنند و در نمایش هایشان نشان دهند.

این هنرمند درباره تعطیلی فعالیت‌های نمایشی در این روز‌ها بیان می‌کند: بستر تبلیغات مناسب برای اجرا‌های تئاتر وجود ندارد؛ بنابراین گروه‌های نمایشی هم برای روی صحنه رفتن اقدامی نمی‌کنند. در واقع همه منتظرند یک گروه کار را شروع کند و نسبت به نتیجه آن برای اجرا تصمیم گیری کنند.
او پیشنهاد می‌دهد: الان فراهم کردن یک بستر تبلیغاتی مناسب مهم‌ترین کاری است که شهرداری می‌تواند انجام دهد؛ مثلا حداقل پنج یا شش رول آپ در اختیار گروه‌ها قرار دهد و در حوزه اطلاع رسانی و تبلیغات به آن‌ها کمک کند.

جهان پا ادامه می‌دهد: شاید برخی افراد فکر می‌کنند باتوجه به شرایط الان جامعه، خانواده‌ها صلاح نمی‌دانند شب فرزندانشان بیرون از خانه باشند و به تماشای تئاتر بنشینند. یک عده هم شاید می‌گویند مردم اصلا دل و دماغی ندارند به سالن‌های نمایش بیایند. این موارد همه حاصل ذهن‌های پیش بینی کننده است، اما مطمئن باشید اگر بستر اینستاگرام را که برای تبلیغات استفاده می‌شد از دست نداده بودیم، الان جریان اجرای نمایش وجود داشت.

این هنرمند که داشتن سواد رسانه‌ای را یکی از اولویت‌های جامعه امروز می‌داند، تصریح می‌کند: متأسفانه بچه‌ها خودشان را می‌ترسانند و نگران می‌کنند؛ ازاین رو من پیشنهاد می‌دهم که در شرایط فعلی «سالن دار» و «گروه نمایشی» با یکدیگر تعامل کنند؛ مثلا سالن دار به جای امضای قرارداد‌های دوهفته‌ای یا یک ماهه به گروه اجازه دهد اجراهایش را شروع کند؛ سپس اگر دیدند جریان بلیت فروشی برای آن نمایش راه افتاده است، در بحث مالی باهم به توافق برسند.

جهان پا با تأکید بر ضرورت همدلی هنرمندان با یکدیگر می‌گوید: الان جریانی شکل گرفته است که می‌خواهد افراد مختلف را روبه روی هم بگذارد که اشتباه است. اگر ما حق اظهارنظر را از نفر مقابلمان بگیریم، فضایی متشنج ایجاد می‌کنیم که در آن هرکس خودش را جریان حق و درست می‌داند.
او ادامه می‌دهد: این روز‌ها گروه‌های زیادی تمایل دارند اجرای عمومی داشته باشند، اما متأسفانه یا بستر تبلیغاتی ندارند یا اینکه سالن دار‌ها با آن‌ها همکاری نمی‌کنند.

جهان پا حقیقت را گم شده جامعه می‌داند و تصریح می‌کند: این روز‌ها وضعیتی به وجود آمده است که بچه‌ها حرف هیچ کسی را باور نمی‌کنند و فکر می‌کنند همه دروغ می‌گویند یا می‌خواهند بر روی بسیاری از مباحثی که وجود دارد سرپوش بگذارند.
این کارگردان تئاتر با تأکید بر ضرورت باز شدن فضای گفتگو یادآور می‌شود: اگر هنرمندان دغدغه دارند و دل سوز کشور و مردم هستند، باید در مسیر گفتگو حرکت کنند، هرچند که بار‌ها این دغدغه‌ها را بیان کرده باشند، بازهم وظیفه دارند بگویند و کار کنند.

به نظر او باید با هنرمندانی که می‌گویند تا اوضاع روحی و روانی مان خوب نشود، کار نمی‌کنیم، گفتگو شود. با هنرمندی هم که کارش را برای اجرا آماده کرده، اما با وضعیت فعلی روبه رو شده است نیز باید گفتگو کرد.
جهان پا ادامه می‌دهد: مسئولان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان باید حرف‌های هنرمندان را بشنوند و راه چاره‌ای برای اجرای آن گروهی که سه ماه است تمرین کرده است، اما الان نمی‌تواند روی صحنه برود پیدا کند.

همه می‌توانند کار کنند

مصطفی معمی وند، گرافیست مشهدی، صحبتی درباره فشار بر هنرمندان برای کار نکردن در این روز‌ها نشنیده است.
این هنرمند با اشاره به شکافی که میان هنرمندان ایجاد شده است خاطرنشان می‌کند: تا زمانی که مسائل باز نشود و گفتگو صورت نگیرد، این مشکل حل نمی‌شود و شکاف ایجاد شده از ایجاد همدلی جلوگیری می‌کند. به نظر من ما به یک شجاعت تحلیلی نیاز داریم، یعنی شجاعت داشته باشیم که واقع بینانه شرایط فعلی را تحلیل و نخبگانی تصمیم گیری کنیم.

به نظر او هنرمندان در صورتی همدل می‌شوند که چشم انداز مشترکی باهم داشته باشند. زمانی چشم انداز‌های مشترک به وجود می‌آید که فضا برای گفتگو ایجاد و اختلافات حل شود.
معمی وند ادامه‌ می‌دهد: هر سیستمی باید یک فضای گفتگو ایجاد کند و خودش از آن بهره ببرد. الان ما فضای گفت وگوی واضح و مشخصی نداریم. در واقع سیستم برای گفتگو تمایل دارد، ولی فضای مشخصی برای آن در نظر نمی‌گیرد و برنامه ریزی انجام نمی‌دهد.

نقض شعار «هنر برای هنر»

مجید عسکری، رئیس حوزه هنری خراسان رضوی، درباره انجام فعالیت‌های هنری در این روز‌ها می‌گوید: در فضای عمومی، تولیدات و اتفاقات هنری کم نبوده است، اما متأسفانه به دلیل اینکه فضای رسانه‌ای ما نمی‌تواند به خوبی تولیدات هنری مختلف را منعکس کند، صحبت‌هایی بر سر کم رنگ شدن فعالیت‌ها مطرح می‌شود.
به نظر او اگر هنرمندی فکر می‌کند با توجه به فضای موجود نباید کار هنری انجام دهد، خودش شعار «هنر برای هنر» یا «هنر نباید سیاسی باشد» را نقض کرده است.

عسکری ادامه می‌دهد: در فضای تولیدات هنری، بعضی از هنرمندان همیشه از اینکه هنر را نباید با سیاست یا سفارشی سازی آلوده کرد، صحبت می‌کنند، اما در شرایط این چنینی خودشان به برچسب زدن، مسخره کردن یا بایکوت کردن کسانی که مشغول فعالیت هنری هستند می‌پردازند.
رئیس حوزه هنری خراسان رضوی یادآور می‌شود: ما اگر وارد فضای کاری واقعی هنرمندان شویم، همان طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند، فقط تعدادی از آن‌ها مواضعی گرفتند و بدنه عمومی جامعه هنری ما در فضای واقعی مشغول پیگیری فعالیت‌های خودشان هستند.

او با اشاره به تهدید برخی هنرمندان برای کنسل کردن فعالیت هایشان می‌گوید: متأسفانه هنرمندانی که سطح هنری شان هم بالاست و تا دیروز شعار «هنر برای هنر» می‌دادند امروز هنرمندی را که می‌خواهد دست به تولید بزند تحت فشار قرار می‌دهند. این واقعیتی است که باید در فضای هنری ما جدی‌تر مطرح شود. هنرمند با تولید اثرش زنده است و اگر به هربهانه و با هر نوع نگرشی نگذاریم که او کار کند، به اصل هنر ضربه زده ایم.

عسکری چاره عبور از مشکلات پیش آمده را گفت وگوی واقعی می‌داند و بیان می‌کند: یکی از شعار‌های من در حوزه هنری خراسان رضوی ایجاد گفت وگوی واقعی و آزاد میان هنرمندان است. متأسفانه یکی از دلایلی که گفت وگوی آزاد میان هنرمندان شکل نمی‌گیرد این است که جریان‌های مختلف هنری در زمان گفتگو به یکدیگر برچسب می‌زنند؛ اما ما در فضا‌های عمومی باید به گفتگو بنشینیم و از آن نترسیم.

رئیس حوزه هنری خراسان رضوی با اشاره به وضعیت فعالیت رسانه‌ها در کشور یادآور می‌شود: رسانه‌های رسمی و غیررسمی باید جلودار باز کردن فضای گفتگو و انتقاد باشند. آن‌ها باید فضایی را فراهم کنند که هنرمندان کنار هم بنشینند و نظرات خودشان را مطرح کنند. گفت وگوی انتقادی امروز یک محور فعالیت رسانه‌ای است که متأسفانه در رسانه‌های ما کمتر به آن پرداخته می‌شود.

او درباره مأموریت هنرمندان متعهد در این روز‌ها می‌گوید: هنرمندان متعهد باید با شکل دهی به یک جریان منتقد مصلح، یعنی جریان انتقادی اصلاح گرایانه، وارد فضای گفتگو بشوند. اساسا مشکل ما این است که گفت وگوی انتقادی اصلاحی در کشور نداریم، اما اگر بتوانیم در یک فضای گفت وگومحور این نقد‌ها را بیان کنیم و جریانی برای گفت وگوی هنرمندان با مسئولان و رسانه‌ها شکل دهیم، خیلی راحت مشکلات حل می‌شود و تولیدات هنری خوبی هم اتفاق می‌افتد.